برخی نام‌ها هستند که احتمالا شنیده‌اید اما هنوز معنی دقیق آن‌ها یا حداقل تفاوت‌های‌شان را نمی‌دانید. اسلب، بیلت و بلوم همگی محصولات فلزی یا اکثرا فولادی هستند که به عنوان ماده خام یا اولیه در نظر گرفته می‌شوند و برای تولید انواع محصولات فلزی باید از آن‌ها استفاده شود. اما این‌ها اصلا به چه محصولاتی گفته می‌شود و فرقشان با هم چیست؟
در این مقاله قصد داریم این موارد را به همراه خود شمش آهن بیشتر بررسی کنیم و درباره تفاوت‌های مهم‌شان هم صحبت خواهیم کرد.
شمش بیلت (Billet) چیست؟
بیلت مانند موارد دیگری که در ادامه معرفی می‌شوند، یک محصول میانی یا نیمه نهایی است که در ادامه می‌تواند تحت فرایندهای خاص قرار بگیرد تا به یک محصول نهایی و قابل استفاده تبدیل شود. بیلت در واقع به یک بلوک جامد فلزی گفته می‌شود که سطح مقطع مربع یا مستطیل شکل دارد و از طریق ریخته گری تولید می‌شود، در برخی موارد به مقاطع گرد هم بیلت گفته می‌شود. البته نمی‌توان به آن دقیقا ریخته‌گری گفت و فرایند خاصی به نام CCM یا ریخته‌گری پیوسته مورد نیاز است. استفاده از بیلت در صنعت ساخت و ساز بسیار گسترده است و برای موارد مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آن‌ها برای تولید انواع محصولات مانند میله، لوله و مفتول استفاده می‌شود. این که هر بیلتی برای تولید چه محصولی مورد استفاده قرار بگیرد مستقیما به اندازه‌های آن بستگی دارد.
شمش بلوم (Bloom) چیست؟
بلوم یکی دیگر از محصولات اولیه یا به اصطلاح خام است که می‌تواند از جنس استیل یا سایر مواد فلزی ساخته شده باشد. در فارسی به جای بلوم از کلمه شمشه هم استفاده می‌شود و محصولی است که می‌تواند سطح مقطع مربع یا مستطیلی داشته باشد. اندازهها هم در تعریف بلوم اهمیت زیادی دارند، یعنی سطح مقطع باید بیش از ۲۳۰ سانتی‌متر مربع باشد تا بتوان آن را یک شمشه یا بلوم خواند. بلوم به عنوان ماده اولیه نورد در ساخت ریل، لوله‌های بدون درز و سایر محصولات عمل می‌کند و نقش حیاتی در شکل دادن و تشکیل اجزای مختلف فلزی دارد. از این شکل شمش می‌تواند در ساخت انواع تیرآهن، نبشی و موارد دیگر استفاده کرد.
کاربرد شمش بیلت و بلوم
همانطور که گفته شد این شمش‌ها در حالت خام کاربردی ندارد و نمی‌توان به صورت مستقیم از آن‌ها استفاده کرد. بنابراین عملیات مختلفی مانند قالب گیری و شکل‌دهی توسط فرایندهای گرم و سرد و برش نیاز است تا بتوان آن‌ها را به محصولات قابل استفاده تبدیل کرد. فرآیند تولید بیلت و بلوم نیاز به دقت و تخصص بالایی دارد. در واقع کیفیت این موارد بسیار مهم است زیرا مستقیما بر کیفیت محصول نهایی تأثیر می‌گذارد. بنابراین سازندگان باید اطمینان حاصل کنند که بیلت‌ها با بالاترین استانداردها تولید می‌شوند و عاری از هر گونه نقصی هستند. از مهمترین کاربردهای بیلت و بلوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده در برخی فرایندهای ریخته‌گری فلز
- به عنوان ماده اولیه در نورد یا سایر فرایندهای شکل‌دهی فلزات
- برای ساخت انواع میله یا شکل‌های خاص
- استفاده در ساخت و ساز، حمل و نقل، صنایع تولیدی و حمل و نقل بعد از تبدیل به شکل ایده‌آل
- استفاده در آهنگری‌ها و کارگاه‌های ماشین آلات برای ساخت قطعات
شمش آهن چیست؟
شمش فولاد همان حالت اصلی است که از شمش در ذهن خود دارید و حتی در کارتون‌ها و بازی‌ها هم آن را دیده‌اید. اندازه شمش جمع و جور‌تر از موارد دیگر این مطلب است هرچند که خود شمش هم می‌تواند اندازه‌های بسیار مختلفی داشته باشد و در ابعاد متفاوت تولید و مورد استفاده قرار بگیرد. مهمترین مشخصه این محصول سطح مقطع ذوزنقه‌ای است، یعنی سطح بالایی آن از سطح پایینی کوچکتر است. به علاوه طول شمش نباید بیش از حد و نسبت به سطح مقطع آن خیلی بلند باشد و معمولا بیش از دو متر هم طول ندارد. این اندازه شمش را برای نگهداری در انبار بسیار بهینه می‌کند و به همین دلیل هم هست که از رایج‌ترین اشکال محصول خام به شمار می‌رود. همچنین برای تولید شمش از انواع روش‌های ریخته‌گری می‌توان بهره برد.
فولاد اِسلَب (Slab) چیست؟
به فولاد اسلب در فارسی تختال هم گفته می‌شود. مهمترین ویژگی تختال که آن را از سایر موارد توضیح داده شده متمایز می‌کند شکل ظاهری آن است. سطح مقطع این نوع محصول به صورت مستطیل است اما نه هر مستطیلی. در واقع ضخامت این مورد باید نسبتا کم باشد و می‌توان آن را به شکل صفحه ضخیم هم در نظر گرفت. اسلب‌ها نقطه شروع بسیار مهمی برای تولید ورق‌ها، صفحات و سایر محصولات فلزی مسطح هستند. تختال می‌تواند از طریق ریخته‌گری پیوسته مستقیم یا غیرمستقیم با نورد کردن شمش بر روی آسیاب اسلب ایجاد شود. این فرایند اجازه می‌دهد تا اسلب‌ها در اندازهها و شکل‌های مختلف متناسب با نیازهای تولیدی خاص تولید شوند.
تفاوت اسلب، بیلت و بلوم
تا این جای کار با تعاریف هر یک از موارد بیلت و بلوم و اسلب آشنا شدیم. مهمترین شباهت و بارزترین نکته مشترک میان این سه مورد این است که همگی محصولات اولیه خام محسوب می‌شوند که باید تحت فرایندهای ثانویه قرار بگیرند. اما تفاوت این موارد چیست؟ مهمترین و اصلی‌ترین نکته‌ای که این سه محصول را از هم متمایز می‌کند، اندازه و ابعاد آن‌هاست که بارزترین مشخصه هر کدام از آن‌هاست. به صورت خلاصه بلوم و بیلت هر دو می‌توانند سطح مقطع مکعب یا مستطیل داشته باشند اما بلوم اندازه‌های بزرگ‌تری را در بر می‌گیرد و زیر ۲۳۰ سانتی‌متر مربع را بیلت می‌نامند. اسلب هم باید ضخامت کمتری نسبت به طول و عرض خود داشته باشد و تفاوت بیشتری از دو مورد قبلی دارند.
تفاوت ابعاد سبب ایجاد خواص و کاربردهای متفاوتی هم می‌شود. به طور مثال بلوم به دلیل داشتن سطح مقطع بزرگ‌تر به عنوان مواد نورد در فرآیند ساخت ریل، لوله‌های بدون درز (لوله مانیسمان) و سازه‌های صنعتی بزرگ استفاده می‌شوند در حالی که بیلت موارد نیازمند سطح کوچکتر را در بر می‌گیرد. علاوه بر این‌ها گریدها و استانداردهای هر یک از این محصولات متفاوت و منحصر به فرد است و هر یک خواص فیزیکی و مکانیکی خاص خودش را هم دارد.
جمع بندی
محصولات میانی در تولیدات فولادی اهمیت بسیار زیادی دارند. از مهمترین این محصولات میانی می‌توان به شمش، اسلب، بیلت و بلوم پرداخت. هر یک از این موارد نحوه ساخت و تولید، ابعاد و اندازه و البته کاربردهای خودشان را دارند و باید تحت فرایندهای تخصصی برای تولید محصول نهایی قرار بگیرند. در این مطلب سعی کردیم تفاوت این موارد را بیشتر بررسی کنیم که به انتخاب درست آن‌ها کمک خواهد کرد.